Język jasyjski

Język jasyjski

Obszar	Alania, Węgry
Liczba mówiących	język wymarły
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki indoirańskie Języki irańskie Języki wschodnioirańskie Języki północno-wschodnioirańskie Języki zachodnioscytyjskie Język alański Język jasyjski
Kody języka
ISO 639-3	ysc
IETF	ysc
Glottolog	jass1238
SIL	ysc
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język jasyjski – wymarły język węgierskich Jasów, wywodzący się z alańskiej podgrupy języków zachodnioscytyjskich. W anglojęzycznej literaturze przedmiotu często nazywany dialektem języka osetyjskiego.

Znany jedynie z dokumentu z 1422 roku odnalezionego w Państwowej Bibliotece Széchényiego w latach pięćdziesiątych XX wieku. Pod koniec XVII wieku język ten został wśród Jasów kompletnie wyparty przez język węgierski.

Jasyjski glosariusz

Bazując na transkrypcji Antona Fekete-Nagyego, Németh Gyula odczytał zapis dokumentu w ten sposób:

1. da ban horz nahechsa Sose [z?] 2. panis carnis brodiu(m) 3. khevef fit baza zana wi[u]um 4. Jayca (v? w? m?) она karcen [?] pises [o?] 5. dan aqtia manaona furme(n)tum 6. Zabar auena huwaz fenu(m) 7. Karbach arpa huvar kovu (?)les 8. casa (fo fej tc) cocta Orae boza tabak 9. scutela Chugan olla odok colftjar 10. Gist fomagium Charif 11. vay karak pulltis 12. Caz auca kuraynu molen??? 13. lapi(de)s Bah ecus acha fuv 14. Gal Bos fvs oves 15. Ere fo[a?]ca(n) khvnge ad (ev?)f suporc(us) 16. saca capar vas bidellu(m) 17. docega vacca Gu(?)za doctillu[?i?]s 18. Bucha pacta.

Związek z językiem osetyjskim

Większość słów jasyjskiego wykazuje duże podobieństwo do języka osetyjskiego, a szczególnie do bardziej archaicznego dialektu digor:

jasyjski	osetyjski (iron)	osetyjski (digor)	węgierski	polski
Ban	bon	bon	nap	dzień
Baza	bas	basæ	leves	zupa
Ваh	bæх	bæx	ló	koń, bachmat
Carif	carv	carv	vaj	masło
Cugan	cængæt	cigon (cigojnæ)	fazék	garnek
Dan	don	don	víz	woda
Da	dæ	dæ	tied	twój
Dicega	ducgæ	docgæ (ghog)	tehén	krowa
Fit	fyd	fid	hús	mięso
Fus	fys	fus	juh	owca
Gal	gal	gal	ökör	byk
Gizt	ænqyzt	ænghizt	túró	twaróg
Xecav	xicaw	xecaw	gazda	właściciel
Xuvar	xor	xwar	ezer	proso
Xuvas	xos	xwasæ	kasza	kosa
Ajka	ajk	ajkæ	tojás	jajka
Каfsеn	kæf, kæsag	kæsalgæ	borsó	groch
Каrак	kark	kark	tyúk	kura
Karba	kærvædz		árpa	jęczmień
Kasa	kas	kasæ	kása	kasza
Kurajna	kwyroj	kurojnæ	malom	młyn
Khever	khæbær	khæbær	kenyér	chleb
Manuona	mænæw	mænæwæ	búza	pszenica
Na	næ	næxe	mienk	nasz
Odog	widyg	edug	kanál	łyżka
Oras	wæras	wæras	sörféleség	piwo
Osa	us	wosæ	asszony	kobieta
Qaz	qaz	qaz	lúd	gąsior, gęś
Sabar	syzĝy	zætxæ	zab	owies
Saka	sæh	sæhæ	kecske	koza
Sana	sæn	sænæ	bor	wino
Tabax	tæbæh	tæbæh	tál	danie
Vas	rod	wæss	borjú	cielęcina

Związek z językiem alańskim

Język jasyjski spokrewniony jest ze średniowiecznym językiem alańskim. Wyrażenie daban horz, odpowiada osetyjskiemu (digor) dæ bon xwarz – dzień dobry, jak i słowom zapisanym przez bizantyjskiego pisarza Jana Tzetzesa jako alańskie. Zapis „ban” w języku węgierskich alanów, nasuwa wniosek, że jeszcze pod koniec XV wieku nie zaszła w ich języku zmiana „a” w „o” przed nosówkami. W słowniku nie ma również dźwięków gardłowych występujących we współczesnym dialekcie irońskim języka osetyjskiego powstałych pod wpływem języka kabardyjskiego i inguskiego, a także gruzińskiego. Frazy z języka alańskiego z „Teogonii” Jana Tzetzesa (XII wiek) zostały odnalezione w 1927 roku przez węgierskiego bizantologa Gyula Moravcsika w rękopisie Barberinus z XV wieku, znalezionym w Bibliotece Watykańskiej. Pierwszy raz część bizantyjskiego rękopisu z formułami powitań w różnych językach z XII wieku została wydana w 1930 roku. Zawierała ona powitania w językach: „Scytów” (w rzeczywistości język Połowców), „Persów” (w rzeczywistości język Turków Seldżuckich), łacińskim, arabskim, ruskim, hebrajskim i alańskim. Jest to więc jedyny pomnik języka alańskiego, którego przynależność etno-lingwistyczną potwierdza sama osoba, która go zapisywała jak i wielu iranistów. Tłumaczenie z greckiej i łacińskiej transliteracji fraz z języków „barbarzyńskich” opublikował S. M. Perevalov:

τοις Άλανοις προσφθέγγομαι κατά 'την τούτων γλώσσαν [Zwracam się do Alanów w ich języku:]

καλή 'ήμερα σου, αυ'θέτα μου, αρχόντισσα, πόθεν είσαι; [Dzień dobry kobieto mojego pana, skąd jesteś?]

ταπαγχας μέσφιλι χσινά κορθι καντά, και ταλλα. ["Tapankhas mesfili khsina korthi kanda" i tak dalej]

αν δ'εχη Άλάνισσα παπαν φίλον, α'κουσαις ταύτα. [Jeśli Alanka kocha kapłana, możesz usłyszeć te słowa:]

Ουκ αίσχύνεσαι, αυθέντριά μου, να 'γαμη το μουνίν σου παπάς ["Nie jest Ci wstyd, gdy oddajesz się w łożu kapłanowi?"]

То φάρνετζ κίντζι μέσφιλι καιτζ φουα σαουγγε. [Το jest "farnetz kintzi mesfili kaitzfua saunge."]

Język tych fraz, który jest nieco zniekształcony przez grekę to archaiczna forma języka osetyjskiego. Tak więc "Tapankhas" (Dzień dobry) odpowiada osetyjskiemu iron „dæ bon xorz” i digor „dæ bon xwarz” (dosłownie: Twój dzień niech będzie dobry). Trzeba zaznaczyć, że frazą, która w pełni odpowiada frazie alańskiej jest jasyjska fraza „daban horz”, która została znaleziona w dokumencie z 1422 roku.

Pierwsza fraza w tekście Tzetzesa odpowiada osetyjskiemu (digor): Dæ bon xwarz, me ’fsijni ’xsijnæ. Kurdigæj dæ? / Дæ бон хуарз, ме ’фсийни ’хсийнæ. Курдигæй дæ? Druga fraza odpowiada osetyjskiemu: ’F(s)arm neci (’j) kindzi ’fsijni, kæci fæwwa sawgini. / ’Ф(с)арм неци (’й) киндзи ’фсийни, кæци фæууа саугини.

Bibliografia

• Ronald Kim. On the Historical Phonology of Ossetic: The Origin of the Oblique Case Suffix. „Journal of the American Oriental Society”. Vol. 123, No. 1, s. 43-72, 2003. American Oriental Society. DOI: 10.2307/3217844.